Ümit Yenişehirli yazdı: Antik Çağ hortlağı ‘yeni’ akımlar

Modern dünyanın maddiyata odaklanan yapısında, gerek her şeye karşın mana arayışına girmeye çalışan gerekse de “moda” oluşuyla akımlara katılan kitleler, günün sonunda bir dolu hurafeyle çevrili hale geliyor.

Aslında paradoksal bir biçimde, ekseriyetle rasyonel düşündüğü varsayılan çağdaş kesitlere hitap eden spiritüel, ezoterik, paranormal akımlar, antik çağların putperest ritüellerinden aparma irrasyonel ögeleriyle insanları boş umutların peşinde sürüklerken, çokça da paralarını alıyor.

Bütün bunlar için gerekli giysi, eşya, türlü nesne vb. piyasası, dünya çapında her yıl milyarlarca doların harcandığı önemli bir sanayi haline gelmiş durumda. Son devirlerde dillendirilen “plastik şaman” tabiri de alandaki maddi ve öbür suiistimalleri gerçekleştiren makûs niyetliler ile şarlatanları tanımlamak için ortaya çıktı.

Bu suistimaller en fazla, insanların; geleceği bilme, başa gelebilecek kötülükleri tedbire, kolay yoldan maddi imkânlara kavuşma üzere arayışları etrafında ağırlaşıyor.

ORTA ÇAĞIN CADILARI

Eski çağlardaki pagan toplumlardaki inançlarda, açıklanamayan olaylar karşısında “farklı” olduğu düşünülen şahıslar, büyücü, şaman ve cadı olarak başka insanlardan ayrılmaktaydı. Uzun asırlar boyunca, kimi tedavi formülleriyle ya da birilerine kötülük yapabilme sistemlerini bilmeleriyle hem hürmet duyulan hem de korkulan bu figürlere karşı pek bir şey yapılamamıştı.

Hıristiyanlık yaygınlaşıp, Papalık güç kazanarak engizisyon mahkemeleriyle baskı otoritesi oluştuğunda ise durum değişecekti. Artık büyücülük, bayanlarda cadılık önemli bir hataydı. Bu anlayışa nazaran cadı, şeytanla muahede yapan ve karşılığında uğursuz tabiatüstü güçler kazanan bayan ve genç kızlardı. Bir öbür tabirle cadılar, olağan ve uygun olan her şeyin tam karşıtını temsil ediyordu. Toplum, “ekin yetiştirmeyen, aksine onları yok eden, çocuk doğurmayan hatta bazen onları yiyen cadılar”dan ürküyordu. Bu durum, Kilise ve krallıkların sert yansısıyla Ortaçağ’da, yaklaşık 300 yıllık bir devirde 45 bin civarında cadının – elbette ortalarında binlerce suçsuz da vardı – yakılmasına yol açmıştı.

ESKİ HURAFELER, YENİ AKIMLARA DÖNÜŞTÜ

Uzun asırlar boyunca dünyanın inanç haritası yüklü olarak, kendisini ulusal ölçeklere sıkıştırıp “seçilmişlik” savındaki ve dışarıdan iştirake kapalı Yahudilik, hayatın çabucak her alanında dengeli karşılıklar üretemeyen, teslis akidesiyle (üç tanrı) başları karıştıran Hıristiyanlık ve Uzakdoğu dinleri ile kimi lokal inanışlardan oluşmaktaydı.

İslam ise ortaya çıktığı birinci andan itibaren dengeli inanç kararları ve pratik ibadetleriyle insanların kitleler halinde katıldığı bir din haline gelmişti. Lakin tekrar de bilhassa Batılı birçok toplumda İslam’a karşı önyargılar, düşmanca tavırlar görülmekteydi. Evvelce Haçlı zihniyeti, sonrasında ise bugünlere kadar uzanan İslamafobik bakış açısı İslam’a yönelik haksız ve insafsız tavırlara destek oluşturmaktaydı.

İSLAM’DA “ALLAH’A SIĞINMA” VAR

Toplumların benimsediği inançlar içerisinde batıl itikat ve hurafelere karşı en rasyonel yaklaşan İslam dininde vampir, cadı, hortlak üzere inanışlar yer almazken, yalnızca büyü ve nazar ile ilgili çekinceler ve fıkhın çerçevesini belirlediği kimi tedbirler almak, en değerlisi ise “Allah’a sığınmak” temel.

Eski dönemlerden uzanan çizgide ise günümüzün çağdaş insanı, tekrar birçok batıl itikada kendini kaptırmış durumda. Zamanın fikir ve inançlarına tesir eden sekülerizm, subjektivizm, kayıtsızlık, aşınmışlık, bireycilik, hazcılık, tükenmişlik, globalleşme, çoğulculuk, süratli değişim ortamı ve gibisi olgular, “farklı” inanç pratikleri için uygun ortamlar hazırlıyor. İnsanların, ölmüş atalar ve öteki sevdikleriyle “irtibat kurma” beklentisi de bu çeşitten umut tacirliği sistemini beslemekte. Bu ortada, yeniden tarihten alınıp da bugün parlatılmaya çalışılan inanç akımlarından bir oburu de paganizm. Bugün Batılı ülkelerdeki birçok aşırı sağcı akım, antik çağlardaki pagan ritüellerini günümüze uyarlamaya çalışıyor.

NEW AGE İNANIŞLAR

Çok eski dönemlerde de var olan, toplumların boş inançlara kapılmasına yol açan akımlar, vakit içerisinde bazen biçim ve işlev değiştirse de tesirini yeni zamanlarda de sürdürüyor.

Toplu olarak “New Age” de (Yeni Çağ) denilen bu akımların içinde yer alan simya, büyü, astroloji, düş, bitkisel şifa, kuantum, güç, isim ve sayı tahlili, inziva, ruhsal şifa, Hıristiyan sembolizmi, Maya takvimi, Şamanizm, Feng Shui, yeryüzü gizemleri, insan potansiyeli, nefes, ses ve tabiat terapileri, meditasyon, manifesting, Aborjin geleneği, reiki, Taoizm, karma, Zen, Budizm, Hinduizm, Mistisizm, Sufizm, manevi şuur, fal, eski Yunan geleneği, reenkarnasyon, yoga, eski Yahudi geleneği, numeroloji, tarot, obsidyen, quartz ve başka taşlar üzere alt başlıklardaki kısımlar, eklektik bir yapı olarak hayata karışıyor.

Bu akımların neredeyse tamamının ortak özelliği ise günah ve cezaya yer vermemeleri, “ibadet zorlukları” içermemeleri, sevgi ve müsamahayı öne çıkarmaları, kimi yer altı örneklerinde yer yer cinsel etkileşimlere müsait yerler hazırlayıp, bu bahiste katı kurallar getirmemeleri olarak öne çıkıyor. Bu özellikler de New Age akımların dünya çapında süratle yaygınlaşmasına yardımcı oluyor.

YOGA: HİNT İLAHLARINDAN GÜNÜMÜZE

Bugün, birçok insanın; ruh disiplini, aydınlanma, Nirvana arayışı vb. gibisi üzere argümanlarla umut bağladığı yoga pratikleri de aslında geçmişi antik çağlara kadar uzanan Uzakdoğu dinlerinin içinden çıkıp gelen inanışlardan kesimler barındırıyor.

Yogadaki pek çok kutsal kelam, ritüel ve pratik, Budizm, Hinduizm, Jainizm ve Taoizm’in bazılarına nazaran 3 bin civarı, bazılarına nazaran ise “milyonlarca” olan rableri ile onlara yönelik inanışlardan izler taşımakta. Yogada kıymetli bir yeri olan mantraların (dini sözler) neredeyse tamamı, antik çağ Uzakdoğu dinlerinde, ilahlar panteonunda (tanrılar topluluğu) bulunan yaradanlara yakarışları içermekte. Böylelikle, asırlar ötesinin Hinduizm, Budizm ve Taoizminden yığınla kelam ve ritüel, yogayla yeni olarak tekrarlanıyor.

CADILIK VE FEMİNİZM

Dünya geneline, Avrupa’daki “68 Hareketi” ile yayılan gençlik akımları içerisinde hippilik ve feminizm de yer almıştı. Bu yıllarda, eski bir tarihi ve toplumsal fenomen olan tabiat tapımı ile cadılık ise değişik bir biçimde hippilik ve feminizmle buluşmuştu. Hippiler, eski asırların tabiat ögelerine tapım inançlarından kimilerini güncellerken, feministler de kendi duruşlarını cadılık inancıyla iç içe geçmiş olan “wicca” anlayışından kavramlarla açıklama uğraşı içine girmişlerdi. Dünya genelinde 31 Ekim’de kutlanan Cadılar Bayramı’nda ise son yıllarda birçok feminist örgüt etkinlikler düzenlemekte, bu etkinliklerde “Girl Power” (Kız Gücü) sloganı kullanılmakta.

ABD LİDERLERİ NİXON VE TRUMP’A “BÜYÜ YAPTILAR”

Cadılığın, Batılı ülkelerde hâlâ toplumun kıymetli bir kesitinde karşılık bulduğunu istatistiki araştırmalar da göstermekte. 2005 yılında Kanada ve İngiltere’de yapılan bir anket, toplumun yüzde 13’ünün cadıların varlığına inandığını ortaya koymuştu.

TİK TOK CADILARI

Antik ve Orta Çağın fenomenlerinden olan cadılık, şifacılık, şamanlık ve daha pek çok emsal tipoloji, günümüzün en yaygın toplumsal medya mecralarından birisi olan Tik Tok’la da yaygınlık kazanıyor. “Tik Tok cadıları” artık yaygın bir tanımlamaya dönüşmüş durumda. Bilhassa gençler, karşı cinsle münasebetlerindeki meselelerini, “bu cadılara” paralar ödeyip, onların yaptığı “büyülerle” aşmaya çalışıyorlar.

Sonuçta, çağdaş hayatın içerisinde mana boşluğuna düşen kümeler; gerek kitaplar, gerek analog ve dijital yayınlar gerekse de fiilen devam edilen kurslarla bir dolu hurafenin peşinde koşuyor. Bu süreçlerin birçoklarında da İslam’ın “mutlak tek ilah” akidesine, Allah inancına güya alternatif yapılmaya çalışılan “tanrısal figürler” yer alıyor. “Tanrı ruhu, düşünce gücü, evren, evrenin enerjisi, evrene mesaj, çekim yasası” vb. üzere kavramları içeren anlatımlar, bireylerin inanç açlığına yüksek manevi ve maddi maliyetlerle “çare” diye sunuluyor.

– A. Hakan Karayılan, “Tevhid Düşüncesi Ekseninde Kişisel Gelişim Kitapları”, Beyan Yayınları, İstanbul 2015

– Cüneyd Aydın, “İnsanın Anlam Arayışı ve Yeni Çağ İnançları”, Araştırma Yayınları, Ankara 2016

– Kennedy Ryan, “Modern Büyücülük: Feminizm ve Ritüeller”, Massachusetts Waltham Brandeis Üniversitesi, 26 Ekim 2023