Nöbetçi Eczaneler
FIFA’nın, insan hakları ve çevresel koruma konularındaki tartışmalı geçmişine rağmen, 2034 Dünya Kupası’nın ev sahipliğini Suudi Arabistan’a vereceğini açıklaması, spor dünyasında büyük yankı uyandırdı. Bu karar, birçok kişi tarafından hayal kırıklığıyla karşılanacak olsa da, Suudi Arabistan’ın futbola yaptığı benzeri görülmemiş yatırımlar ve artan etkisi göz önüne alındığında pek çok kişi için sürpriz olmadı.
Karar Neden Bir Yarışma Değil de, Ödülendirme? Suudi Arabistan’ın ev sahipliği, FIFA Kongresi’nin “sanal toplantısında” resmen onaylanacak. Ancak bu onay, bir yıldan uzun bir süredir beklenen bir formaliteden ibaret. Ekim 2023’te Avustralya’nın adaylıktan çekilmesiyle Suudi Arabistan, tek aday olarak kalmıştı. Avustralya, Suudi Arabistan’ın adaylığına karşı savunma yapmak için yalnızca bir aydan az süre verilmesinin ardından, çabalarının boşuna olduğuna karar verdi. FIFA, birçok kişinin şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında eleştirilerine yanıt olarak süreci savunmaya çalıştı. Ancak FIFA’nın 2030 Dünya Kupası’nın üç farklı kıtada düzenleneceğine dair kararı, Suudi Arabistan’ın önünü açtığı düşüncesini güçlendirdi. Bu karar, rotasyon politikası gereği 2034 için yalnızca Asya ve Okyanusya’dan ev sahipliği taleplerinin kabul edilecek olması anlamına geliyordu.
Başkan Gianni Infantino döneminde FIFA ve Suudi Arabistan arasında yakın ilişkiler kuruldu. Suudi Arabistan, FIFA’nın 2023 Kulüpler Dünya Kupası’nın ev sahipliğini üstlendi ve FIFA, Suudi devletinin petrol devi Aramco ile kârlı bir sponsorluk anlaşması imzaladı. Suudi Kamu Yatırım Fonu’nun (PIF), Infantino’nun genişletilmiş Kulüpler Dünya Kupası’nın ilk turnuvasını yayınlayacak olan internet yayıncısı DAZN’a büyük bir yatırım yapacağına dair spekülasyonlar da mevcut.
Suudi Arabistan’ın 2034 Dünya Kupası ev sahipliğini almasının kaçınılmaz olduğu hissiyatı, FIFA’nın değerlendirme raporunu geç saatlerde yayımlamasıyla daha da güçlendi. Infantino’nun yardımcısı Genel Sekreter Mattias Grafstorm’un yazdığı değerlendirmede, Suudi Arabistan’a ev sahipliği teklifine 5 üzerinden 4,2 puan verildi. Bu, daha önce verilmiş en yüksek puandı. Ancak, bu kadar övgü dolu bir değerlendirme için basın toplantısı yapılmadı. Değerlendirmede, Suudi Arabistan’a insan hakları açısından “orta riskli”, çevre koruma açısından ise “düşük riskli” denilmesi, eylemcileri öfkelendirdi fakat buna dair herhangi bir açıklama yapılmadı.
Dahası, ev sahipliği sürecinin geleneksel oylama yerine, Kongre’de teyit edilmesi beklenirken, Suudi Arabistan’a karşı çıkan ulusal federasyonlar, tepkilerini sadece alkışlara katılmayarak gösterebilecek. Sürecin nasıl işleyeceği net olmasa da, federasyonlardan, Suudi Arabistan’ın 2034 ev sahipliği teklifine aynı anda destek vermeleri istenebileceği belirtiliyor.
Diğer Ülkeler Ne Diyor? Norveç Futbol Federasyonu, ev sahipliği duyurusuna katılmayacağını belirtti ve teklif sürecinin “FIFA’nın kendi iyi yönetim reformlarını baltaladığını” vurguladı. Federasyon ayrıca, FIFA’nın gerekli özeni gösterme kurallarına uyulmadığını ve bunun da “insan hakları ihlalleri riskini artırdığını” ifade etti. Batı Avrupa ülkeleri dışındaki birçok federasyon, Suudi Arabistan’ın ev sahipliği teklifine destek vereceğini belirtirken, Almanya Futbol Federasyonu DFB, “aday ülke konusundaki eleştirileri ciddiye aldıklarını” söyledi. İngiltere Futbol Federasyonu FA’in tutumunun belirsizliği devam ederken, bazı üst düzey yetkililer, insan hakları kaygılarının farkında olduklarını dile getirdi.
Mart ayında Guardian gazetesi, Suudi Arabistan’da çok sayıda Bangladeşli göçmen işçinin açıklanmayan ölümünü haber yapmıştı. Riyad yönetimi, ülkedeki kuralları ve standartları savunsa da, FIFA’nın Dünya Kupası ev sahipliğini vermeden önce Suudi Arabistan’dan bağlayıcı taahhütler alma baskısı altında olduğu biliniyor. Ekim ayında, ev sahipliği teklifinin denetlenmesi kapsamında büyük bir hukuk şirketinin Suudi Arabistan şubesi tarafından hazırlanan rapor, insan hakları kuruluşları tarafından eleştirildi.
Uluslararası Af Örgütü, FIFA’ya ev sahibi belirleme sürecini durdurması çağrısında bulunarak, sürecin “zaten kötü olan durumu daha da kötüleştirmekten kaçınılması için” durdurulması gerektiğini belirtti. Örgüt, Suudi Arabistan turnuvayı alırsa “taraftarların ayrımcılığa uğrayacağı, insanların evlerinden zorla çıkartılacağı ve göçmen işçilerin istismar edileceği” konusunda uyarıda bulundu. Suudi Arabistan’da futbolda büyüyen nüfuzuna karşı çıkan sesler de yükseliyor. Ekim ayında, 100’den fazla profesyonel kadın futbolcu, FIFA’dan Aramco’nun sponsorluğunu iptal etmesi için açık bir mektup yayımladı.
Suudi Dünya Kupası Ne Şekilde Olacak? Suudi Futbol Federasyonu, 2034 Dünya Kupası’nın “sıradışı” olacağını duyurdu. Ev sahipliği teklifinde 15 stadyumdan bahsediliyor, bunlardan üçü inşa halinde ve sekizinin henüz inşaatına başlanmadı. Stadyumların beş şehre yayılması planlanırken, birinin fütüristik Neom kentinde inşa edilmesi öngörülüyor. FIFA’nın değerlendirme raporunda, “yapımı veya restore edilmesi halinde son teknoloji altyapı sunabilecek bir dizi etkileyici stadyum” övülüyor. Turnuvanın büyük ihtimalle kış aylarında yapılması bekleniyor.
Ama 2022’de Katar’da Kasım ve Aralık aylarında gerçekleştirilen turnuvaya kıyasla büyük bir fark olabilir. Yaz aylarında sıcaklıkların “40 dereceyi geçebileceği” vurgulanan FIFA, Suudi 2034 turnuvasının zamanlamasında “iklim koşulları” ile “dini olaylar arasında bir denge kurulması gerektiğini” belirtiyor. Bu ifadeler, turnuvanın Ramazan ayıyla çakışmaması için Ocak ayında başlayacağına dair spekülasyonları da beraberinde getiriyor. PA Haber Ajansı, Premier Lig ve diğer üst düzey Avrupa liglerinin, kış aylarında oynanacak bir turnuvaya karşı çıktığını bildirdi.
Sporla Aklama mı? Birçok kişi, Suudi Arabistan’a ev sahipliği verilmesini, FIFA’nın tarihindeki en büyük sporla aklama hamlesi olarak değerlendiriyor. Dünya Kupası’nın, yıllardır pek çok konuda eleştirilen bir ülkenin imajını geliştirmekte bir araç olarak kullanıldığı ifade ediliyor. Örneğin, 2023 yılında Suudi Arabistan, en çok ölüm cezası uygulayan üçüncü ülke konumundaydı ve bu yıl rekor bir sayı olan 300 kişi infaz edildi. Bu yıl ayrıca, Madahel el Oteybi, sosyal medyada kadınların seyahat ve evlenmek için erkek yakınlarından izin alması gerektiğini eleştirdiği için 11 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Sivil toplum kuruluşu Reprieve, “Sahte bir imaj yaratmak, dikkatleri kötüleşen baskılardan ve devlet şiddetinden uzaklaştırmak için büyük paralar harcayan, dünyanın en acımasız otoriter yönetimlerinden biri” değerlendirmesini yapıyor. “2034 Dünya Kupası için Suudi Arabistan’a gitmeyi planlayan taraftarlar, demokratik toplumlarda alıştığımız hakları kullanmanın ölümle sonuçlanabileceğinin farkında olmalı.” Suudi makamları ise, Dünya Kupası’na ev sahipliği tekliflerinin ekonomiyi çeşitlendirmeyi, turizmi geliştirmeyi ve genç nüfusa ilham vermeyi amaçladığını ifade ediyor. Geçen yıl, ülkenin Spor Bakanı Prens Abdülaziz bin Turki el Faysal, ülkesinin ev sahipliğini savunarak sporla aklama iddialarının “sığ” olduğunu öne sürdü.
Suudi Arabistan’da kadınların stadyumlarda maç izlemelerine 2018’de izin verildi. O tarihten bu yana, profesyonel bir kadın futbol ligi ve kadın futbol milli takımı kuruldu. Hâlihazırda 70 binden fazla kız çocuğu düzenli olarak futbol oynamaktadır. Ancak geçen yıl, İngiltere’nin tek açık eşcinsel profesyonel futbol oyuncusu Jake Daniels, Suudi Arabistan’daki bir Dünya Kupası’nda “güvende hissetmeyeceğini” belirtmişti. Prens Abdülaziz, güvenliklerinden endişe duyan kadın ve eşcinsel taraftarlar için mesajının ne olduğu sorulduğunda, “Herkes hoş karşılanacak” yanıtını verdi.