Nöbetçi Eczaneler
Hürriyet yazarı Prof. Dr. Osman Müftüoğlu “Kanseri de önleyebileceğiz” yazısında modern tıptaki gelişmelerle kanserinde çaresi bulunabileceğini yazdı. İşte Osman Müftüoğlu’nun o yazısı:
Farklı kanserler bugün de hâlâ en önemli sağlık sorunlarından ve ölüm nedenlerinden biri.
Neredeyse dünyanın her ülkesinde “ölüm nedenleri sıralamasında” kalp ve damar hastalıklarından sonra kanserler ikinci sırada yer alıyor. Araştırma sonuçlarına bakılırsa da bizi -maalesef- dikkat etmezsek eğer yakın bir gelecekte muazzam bir “KANSER FIRTINASI”nın beklediği de anlaşılıyor. Zira istatistiksel verilere bakılırsa çok değil 30-40 yıl kadar sonra ölüm nedenlerinin bir numarasına kanserin yerleşmesi sürpriz olmayacak. Bu nedenle sağlık uzmanları araştırmalarını “KANSER NEDENLERİNİN ANLAŞILMASI, KANSER GELİŞİMİNİN SIRLARININ ÇÖZÜLMESİ, FARKLI KANSERLERİN ERKEN DÖNEMLERDE HATTA DAHA TASARIM AŞAMASINDAYKEN TEŞHİS EDİLMESİ VE YOK EDİLMESİ” üzerine yoğunlaştırıyor. İsterseniz gelin bu karmaşık ve korkutucu haberleri bir kenara bırakalım ve biz önce “KANSER NASIL GELİŞİR?” sorusuna yanıt arayarak yola çıkalım. Eğer böyle yaparsak kanserlerin tamamına olmasa bile çoğuna yönelik “koruyucu/önleyici çok erken dönemlerde bile onlara tanı koyabilecek teşhis yöntemlerini geliştirici ve tedavi edici daha akılcı yollar” bulabilme şansını daha kolay yakalarız.
İLK SORU ŞU
KANSER NASIL GELİŞİR
Bir kanserin gelişmesi, tespit edilebilir boyutlara ulaşması “akşamdan sabaha(!)” olmaz. Bilinen bazı istisnalar dışında bu süreç genellikle “on yıllar” süren uzun bir yolculuktur. Çoğu organda ya da dokuda sağlıklı ve normal bir hücrenin kansere dönüşebilmesi için o hücrenin DNA’sında yüzlerce mutasyonun oluşması, birikmesi ve bunlardan bazılarının da hücreye “yanlış, kontrolsüz ve düzensiz bir şekilde çoğalma talimatı veren genlere isabet etmesi” gerekir. Çoğu kanserde sürecin o korkulan neticeye ulaşabilmesi için kontrolsüz hücre çoğalmasını teşvik eden “genlerin aktive edilmesi/dürtülmesi ve mutasyona uğramış bu tehlikeli ve atipik/anormal hücrelerin intiharını tetikleyen -onları doğal ölüme yönlendiren- genlerin ise kapatılması” zorunludur. Bir kanserin gelişiminde esas belirleyici bu “yanlış/kötü genlerin aktive edilmesi” ve “iyi genlerin susturulması” problemi yapmaktadır.
İKİNCİ SORU
YAŞLANDIKÇA NEDEN DAHA SIK KANSER OLURUZ
Bir önceki kutuda özetlemeye çalıştığım bu sinsi ve sessiz süreç -size hiç şaşırtıcı gelmesin- bazen 20-30 hatta 40 yıl bile sürebilir. Bu nedenle de kansere yakalanma riskimiz -maalesef- biz yaşlandıkça katlanarak artar. Zira yaşımız ilerledikçe bir taraftan kanser oluşturmak için gerekli olan “yeterli sayıda DNA mutasyonunu biriktirme riskimiz” artacaktır, diğer taraftan bizi bu hücrelerden koruyup kollayan bağışıklık sistemimiz gençliğimizdeki gücünü kaybedecek, yaşlanacak (immunaging) ve zayıflayacaktır.
ÖNEMLİ
PEKİ BİZ NE YAPACAĞIZ? TESLİM Mİ OLACAĞIZ
Daha önce de belirttiğim gibi genelde kanser illetine bir gecede ve aniden yakalanmıyoruz. Onları oluşturan süreçler (birkaç genetik istisna dışında) tekrarlayan ve birikici bazı yanlışlarımız ya da şanssızlıklarımızdır. Bu yanlışlar ve şansızlıkların net ve açık neticeleri ise hücrelerde daha doğrusu DNA’larda oluşan birikici mutasyonlardır. Bu nedenle gerek kanserden korunma, gerekse kanserlerin çoğunu daha tasarım aşamalarındayken yakalayıp yok etmede kararlıysak -ki öyle olmalıyız- öncelikle DNA mutasyon hatalarının oluşmasını ve birikmesini önlemeye odaklanmalı/çalışmalı ve aynı zamanda da bu DNA hatalarını olabilecek en erken dönemde -yani o kanser yolculuğu daha yerleşik bir kansere dönüşmeden- teşhis edebilecek yöntemler bulmalıyız.
UNUTMAYIN
ÇOĞU KANSER ÖNLENEBİLİR
DNA’larımızda yukarıda bahsettiğim olumsuz mutasyonları tetikleyen nedenlerin çoğu maalesef çevremizde zaten var. Üstelik sayıları da her geçen gün hızla artıyor. Mesela mı?
Şu veya bu şekilde bedenimize -yiyeceklerle, içeceklerle, deri yoluyla, solunumla…- giren KİMYASALLAR…
Yoğunluğu ve ihtimali giderek artan RADYASYON maruziyeti…
Hemen her gün karşılaşma ihtimalimiz biraz daha artan farklı VİRÜSLER…
Soluduğumuz havadaki KANSOREJEN moleküller…
Önemi giderek artan, şimdilerde anne sütünde ve beyinde bile rastlanan MİKROPLASTİKLER…
Bu örnekleri daha da çoğaltabiliriz, ama tekrar altını çizmem gerekir ki BESİNLERİMİZDEKİ KİRLENME bana göre de bilimsel çalışmalara göre de bir numaralı tehlikedir.
Diğer taraftan yiyeceklerdeki kirlenme dışında AŞIRI YİYECEK TÜKETİMİ ve bunun neticesi olarak ortaya çıkan OBEZİTE/GÖBEKLENME PROBLEMİ de gizli bir kanser tetikçisidir.
Bu son yanlışın neticesi olan İNSÜLİN DİRENCİ metabolik süreçler sırasında aşırı serbest radikal üretimine yol açmakta ve aynı zamanda da aşırı insülin ve İGF-1 yoğunluğuna yol açarak DNA mutasyonlarını tetiklemekte, kanser gelişimini teşvik etmektedir.
Sadece bu basit yanlışlardan vazgeçerek bile kanserle mücadelede ciddi mesafeler alabiliriz.
İYİ HABER
KORKMAYIN! YAKINDA TASARIM HALİNDEKİ BİR KANSERİ BİLE YAKALAYABİLECEĞİZ
DNA ve gen teknolojisindeki muazzam gelişmeler sayesinde DNA’daki kansere yol açan o “MUTASYONLAR”ı çok erken dönemde basit kan analizleriyle tespit ederek “KANSER TARAMALARI”nda yeni bir ufuk açmanın şafağındayız. Kanser süreçlerinin daha ilk aşamalarında DNA’da mutasyona yol açan kötü değişimleri belirleyebilecek yani yıllar sonra oluşabilecek bir kanserin “kanda dolaşan DNA parçalarını tespit ederek” yakalayabilecek testler üzerinde çalışılıyor. Bu sayede çoğu önemli ve sık görülen kanseri oluşumlarından yıllar önce bile yakalayabilecek tarama testlerinin geliştirilmesi ve uygulamaya sokulması yakındır. Mutasyona uğrayan hücrelerden kana dökülen DNA parçacıklarında oluşan “METİLASYON DEĞİŞİKLİKLERİ”ni saptamaya odaklı bu harika testler bana göre “kanserlerin erken dönemde bile daha hücresel tasarım aşamasında iken yakalanabilmeleri imkânını” bize sağlayabileceklerdir. Bu testlerin yakın bir zamanda “rutin kanser taramalarına ek veya yardımcı olarak” kullanılabileceklerini düşünüyor ve umuyorum. Bu testler sayesinde prostat, meme, rahim ağzı ve kalın bağırsak kanserlerini taranması alanında muazzam sevindirici haberlere hazır olmamızda fayda var.
ÖZETİ ŞUDUR
KANSERE DE ÇARE BULACAĞIZ
Modern tıptaki olağanüstü gelişmeler “GENETİK ŞİFRELER”in çözülmesi alanındaki harika çalışmalar “BİYO VE NANO TEKNOLOJİ” ve de “YAPAY ZEK” ile desteklenerek kanserle mücadele alanında da önümüze muazzam bir ufuk açma yolundadır. Bize düşen görev hâlâ ısrarla vazgeçmediğimiz yaşam tarzı yanlışlarımıza nokta koymak, bedenimizi zehirleyen toksik gıdalara, uykusuzluk canavarına, hareketsizlik zehrine ve stres felaketine paçamızı kaptırmamak, sadece ve sadece bilime güvenmektir.