Kramatorsk: Savaşın Gölgesinde Dönüş ve Dayanışma

Kramatorsk: Savaşın Gölgesinde Bir Dönüş

Kramatorsk, işgalin ilk günlerinden itibaren büyük bir göçe tanıklık etmiş bir şehir. Rus topçu birliklerinin menzilinde olmasına rağmen, cepheye yakın bu kent, beklenmedik bir şekilde bir nüfus artışı yaşıyor. Rus ilerleyişine ve Ukrayna’nın doğudaki birçok yerleşim yerinde sivilleri tahliye etme çabalarına rağmen, burada binlerce kişi evlerine dönmeyi tercih ediyor. Savaşın üçüncü yılına girerken, birçok Ukraynalı, ülkenin daha güvenli bölgelerine yerleşmenin giderek daha zor hale geldiğinin farkına varıyor.

BBC ekibi, cephe hattına yakın bu kente geri dönen Kramatorsk sakinlerine, dönüşlerinin sebeplerini sordu. Vita Brezhneva, Kramatorsk’taki evine dönüşünü her düşündüğünde gözyaşlarına boğuluyor. Nisan 2022’de, işgalin ardından birkaç ay içinde, burada yaşayan pek çok Ukraynalı gibi, güvenlik endişeleri nedeniyle şehirden ayrıldı. O ayrıldıktan birkaç gün sonra, Kramatorsk tren istasyonuna düzenlenen saldırıda, Ukrayna’da neredeyse hiçbir yerin tamamen güvende olmadığı gerçeği bir kez daha açığa çıktı. Ancak cephe hattına yakın yerlerde risk her zamankinden daha yüksek.

Vita, ilk ayların belirsizliğinden sonra, Ukrayna ordusunun kazandığı başarıların da etkisiyle Kramatorsk’a geri dönmeye karar verdi. Tren garı saldırısından sadece altı ay sonra tekrar evindeydi. Kısmen görme engelli olan annesi, dükkanı ve dairesi onu bekliyordu. Vita, dönmesinin ardındaki duyguları gözyaşlarıyla anlatıyor: “Köpeklerim, dönüşümüzle birlikte her yeri koklamaya başladı. Nerede yemek yedikleri, uyudukları ve oynadıkları yerleri hatırlıyor gibiydiler. Sonra sanki ‘Evimdeyim’ der gibi uzandılar. Hayvanlar bile anlıyor.”

Vita, köpeklerini gezdirmek için apartmana yakın bir alanda yürüyüş yaparken bir patlama sesi duyuyor. Burada yaşayanlar için bu, tanıdık bir ses. Patlama, cephe hattının Vita’nın evinden sadece 20 km uzakta olduğunun acı bir hatırlatıcısı. 2014’te ayrılıkçıların çatışmalarının başlamasıyla Kramatorsk, Donetsk bölgesinde önemli bir lojistik merkez haline geldi. Üç yıl önce işgalin başlangıcında Rusya’nın kente ilerleyişi durdurulmuş olsa da, Kramatorsk sakinleri günümüzde bir kez daha aynı tehditleri hissediyor.

Rus güçleri yavaş ama istikrarlı bir şekilde ilerlerken, Kramatorsk sokaklarında yaklaşan çatışmaların gölgesi altında yaşam devam ediyor. Vita, diğer birçok kent sakini gibi, bir daha asla Kramatorsk’tan ayrılmak zorunda kalmamayı umuyor. Şehri yalnızca Rus işgali bir tehdit haline gelirse terk edeceğini söylüyor. Sesleri yakından takip ediyor. Vita’nın köpek kuaförünün pembe duvar boyası, Kramatorsk’un bu mahallesindeki geleneksel gri binaların arasında dikkat çekiyor. Kuaför, renkleriyle olduğu kadar popülerliğiyle de öne çıkıyor.

Salonun yoğun bir günde ilk müşteri, Yorkshire terrier cinsi Zhora oluyor. Zhora’nın sahibi Irina, Lyman şehrinden Kramatorsk’a taşındı. Çatışmalar, ona başka bir seçeneği bırakmamıştı. Vita, “Köpek de geçici olarak yerinden edildi,” diyor.

4,4 Milyon Kişi Geri Döndü

İlk çatışmalar sonrası Kiev’e kaçan Vita, 12 yaşındaki kızı ve dört köpeğiyle tek yatak odalı bir dairede yaşamaya başladı. Bir kuaför salonunda iş buldu, ancak bu kendi işini yapmakla aynı şey değildi: “Devletten yardım aldık. Bana 50 dolar ve kızım için 75 dolar verdiler. Ama tek yatak odalı bir dairenin kirası bile ayda 150 dolar.” Vita, Kramatorsk’taki dairesinin faturalarını ödemek ve engelli annesine para göndermek zorundaydı. Kamyon şoförü olarak çalışan eşinin desteği olmasaydı bu zorluğu aşamazdı. Vita, “Kramatorsk’tan ayrıldım çünkü kızımı korumak istiyordum,” diye anlatıyor. Daha sonra, Kramatorsk’a geri dönmeye başlayan müşterileri gibi o da geri döndü.

Uluslararası Göç Örgütü, özellikle Donetsk bölgesinde yaşayanların sosyoekonomik zorluklar nedeniyle ayrıldıkları şehirlere geri döndüğünü belirtiyor. Örgüte göre, Ekim 2024 itibarıyla, işgal sonrası göç etmiş kişilerin 4,4 milyonu, cephe hattı dahil, eski ikametlerine geri döndü. Savaştan kaçarak ülkenin dört bir yanına dağılmış durumda hâlâ yaklaşık 4 milyon kişi var. Bazıları yeni topluluklarla kaynaştı ve yeni bir yuva kurdu. Bazıları ise terk ettikleri evlerine geri dönmeyi bekliyor.

Andriy Gorlov, işgalin ilk gününde Kramatorsk’tan ayrıldı. 2014’te ayrılıkçıların geçici olarak işgal ettiği kenti, Rus askerlerinin ele geçirmesinden korkuyordu. Protestan bir din görevlisi olarak, işgal öncesinde de Rusların hedef listesinde bulunduğunu anlatıyor. Rusya yanlısı milislerin kendisine kötü muamele edeceğinden korkarak, karısını ve kızını benzer bir tehlikeye maruz bırakmak istemedi. Aile, Kiev yakınlarındaki Vişineve kasabasına yerleşti. Ancak burada aradığı güvenliği bulamadılar. Kiev’i hedef alan drone saldırıları ve bunlara karşılık veren hava savunma sistemleri, onları huzursuz ediyordu. Gorlov, “Bütün gün kahve içiyorduk,” diye anlatıyor.

En Tehlikeli Bölgelerden Biri Burası

Ekim 2023’te Rus saldırıları sonrasında Kiev’in elektriksiz kalmasıyla aile, Kramatorsk’a geri dönmeye karar verdi. Kramatorsk belediye başkanı, işgal öncesi kentte 200 bin kişinin yaşadığını, 2022 baharında ise cephe hattındaki şehirde bu sayının 50 bine düştüğünü söyledi. Ancak 2023 sonbaharı bir dönüm noktası oldu. Gorlovlar gibi şehirden ayrılan 30 bin kişi geri döndü. BBC’ye konuşan Donetsk bölgesi valisi Vadim Filaşkin, geri dönmek isteyenleri caydırmaya çalıştığını belirtiyor: “Burası Ukrayna’nın en tehlikeli bölgelerinden biri,” diyor ve devam ediyor: “Çatışmaların devam ettiği bölgelere yakın yerleşimler hâlâ tahliye ediliyor. Özellikle çocuklu aileler için ayrılmak kanunen zorunlu.” Andriy ile görüşmemizden sadece birkaç gün önce, bir Rus bombardımanında evinin yakınındaki konut isabet aldı. “Patlamaları duyduğumuzda ve dairemiz sallanmaya başladığında, tüm aile banyoya sığındık,” diyor. O korku dolu günde neyse ki kimse ölmedi. İkisi çocuk on kişi yaralandı. Andriy, “Arka planda sık sık sürekli top atışları ve silah sesleri duyuyoruz,” diyor: “Yine de burada kendimizi daha huzurlu hissediyoruz,” diyerek Kramatorsk’ta kendisine ihtiyaç duyulduğunu düşündüğünü ifade ediyor. Andriy’nin kilisesi, halkın toplanma yeri haline geldi. İnsanlar ruhsal destek almanın yanı sıra insani yardım için de geliyor. Ayrıca pazar okulu, buradaki çocuklar için hâlâ mevcut olan birkaç aktiviteden biri.

Aidiyet Duygusu

Yürüyüşümüz sırasında Vita’nın evinin yakınındaki bir kayısı ağacı dikkatimi çekiyor. Bunları büyük büyükannesinin diktiğini anlatıyor: “Annem ve babam burada doğmuş, büyükbabam ve büyükannem hayatları boyunca burada yaşamışlar. Ben Kramatorsk’un yerlisiyim,” diyor sesinde belirgin bir gururla. “Kramatorsk’u seviyorum,” yazan bir tabelanın önünden geçiyoruz. Bu tür tabelalarda iki kelime arasında bulunan kalp, tıpkı kentin birçok sakini gibi savaşta zarar görmüş. Vita, şehrine olan sevgisinden bahsediyor. Üç yılı doldurmak üzere olan savaşta sokaklar daha az canlı hale gelmiş olsa da, yaşam devam ediyor. Bir kaçış planının olduğunu ifade eden Vita, bir daha ayrılmak zorunda kalması durumunda yaşlı annesinin de onunla birlikte gitmesini ısrarla isteyeceğini belirtiyor. Tekrar tekrar, “Burayı terk etmek istemiyorum,” diyor. Aynı anda bir hava saldırısı uyarısının sesi de havada asılı kalıyor.