Zeyrek Çinili Hamam: Tarih, Restorasyon ve Kültürel Miras

Zeyrek Çinili Hamam: Tarih ve Kültürün Buluşma Noktası

Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kaptan paşası olan Barbaros Hayreddin Paşa tarafından 500 yıl önce inşa ettirilen Zeyrek Çinili Hamam, restorasyon sürecinin ardından geçtiğimiz yıl muhteşem bir şekilde yeniden hizmete açıldı. Adını UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Zeyrek semtinden alan bu tarihi hamam, 3 yıl içinde tamamlanması planlanan restorasyon süreci, arkeolojik kazılara dönüşerek toplamda 13 yıl sürdü. Restorasyon ekibinin başındaki Mimar Cengiz Kabaoğlu, bu süreçte yaşananları ve keşifleri detaylarıyla aktardı.

Kabaoğlu, “Çinili Hamam’ın meşhur çinilerinin büyük bir kısmının aslında toprak altında olduğunu keşfettik. Kazı sırasında 3 bin çini ve 37 ayrı desen ortaya çıktı; bu gerçekten heyecan vericiydi. Çinilerin titizlikle temizlik ve bakımları gerçekleştirildi. Böylece projeye bir ‘çini müzesi’ ekleme fikri doğdu. Müzede, Osmanlı’nın meşhur kırmızısı çıkmadan önce üretilen mavi-beyaz renklerde, çok güzel ve yalın renkte çiniler yer alıyor” dedi.

Osmanlı Donanması’nın Kaptan-ı Deryası Barbaros Hayreddin Paşa tarafından yaptırılan ve Mimar Sinan tarafından 1530-1540 yılları arasında inşa edilen hamam, 13 yıl süren restorasyon çalışmaları sonucunda şehre bir kültürel miras olarak yeniden kazandırıldı. Kazı sonrası, Zeyrek Çinili Hamam bir kompleks haline dönüşerek, bulunan çinilerle birlikte bir müze kuruldu. Müzede, Osmanlı’da yıkanma kültürü ve ritüellerine dair bilgiler sunulmakta ve hamamın 500 yıllık dokusu yaşatılmaktadır. Mimar Sinan tarafından tasarlanan su ve ısıtma sistemlerini açıklayan şema ve maketlerin sergilendiği müze, 3 bin parçalık mavi-beyaz İznik çini koleksiyonunun yanı sıra, restorasyon sürecinin çıktıları hakkında bilgi veren bölümleri de içermektedir.

Hamam ritüeli ile özdeşleşmiş havlular, taslar, değerli metallerle süslenmiş nalınlar gibi tarihi hamam objelerini içeren özenle hazırlanmış bir başka bölüm de Osmanlı dönemi hamam kültürünü ziyaretçilerine anlatmaktadır. Her hafta çarşamba günü Zeyrek Çinili Hamam Müzesi’nde hem Türkçe hem de İngilizce olarak düzenlenen rehberli turlara, ek bir ücrete gerek olmadan müze bileti ile katılma imkanı sunulmaktadır. Zeyrek Çinili Hamam kompleksi içinde yer alan müzede, İstanbul Arkeoloji Müzeleri denetiminde yapılan kazılarda ortaya çıkan Roma, Bizans ve Osmanlı dönemine ait eserler sergilenmektedir.

Atelier Brückner’in ödüllü tasarımıyla hayata geçirilen müze, teknoloji ve interaktif sergileme yöntemlerini birleştirerek ziyaretçileri Bizans döneminden günümüze uzanan bir yolculuğa çıkarmaktadır. Müze, pazartesi hariç hafta içi her gün, 10.00-18.00 saatleri arasında ziyaretçilerini ağırlamakta, perşembe günleri ise ücretsiz giriş imkanı sunmaktadır.

Hamamın Tarihi ve Mimari Değeri

Mimar Cengiz Kabaoğlu, “Hamamın en önemli özelliklerinden biri, Barbaros Hayrettin Paşa tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirilmiş olmasıdır. İki isim de Türkiye tarihi için çok önemli figürlerdir. Hamam sadece mimari değil, aynı zamanda büyük bir tarihi değer de taşımaktadır. Mimar Sinan’ın birçok eseri var ama burası sade ve yalın bir çizgide mekansal düzenleme yapılmış, ikiz hamam klasik dönemde inşa edilmiştir ve çok güzel bir yapıdadır. Zeyrek Çinili Hamam, dönemin klasik mimarisinin en iyi örneklerinden biri olarak etkileyicidir. 500 yıl boyunca birçok yangın ve deprem geçirmesine rağmen sağlam kalmayı başarmıştır. Yapı, günümüze kadar özelliklerini korumayı başarmıştır. Hamam, konumu bakımından da önemlidir; Dünya Mirası Listesi’nde yer almakta ve tarihi bölgede koruma altındadır. Ayrıca, Bizans dönemine ait su sarnıçları üzerine inşa edilmiştir ve büyük su yollarının üzerinde olması nedeniyle suyun bol olduğu bir alanda yer almıştır” dedi.

Çinilerin Değeri ve Restorasyon Süreci

Kabaoğlu, hamamda yapılan restorasyon sürecinde birçok kurul süreci olduğunu, parçalar halinde gerçekleştirilen kazılarda önemli buluntular elde edildiğini belirtti. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri denetiminde gerçekleşen kazıda birçok çini bulundu. Bugün bu kazı çalışmaları sonucunda hamam içerisinde bir müze kuruldu ve bu müze oldukça önemli bir hale geldi. Osmanlı döneminde yaşayan bir vatandaş, burada bulunan çinileri izinsiz olarak söküp yurt dışına satmış ve müzelerin özel koleksiyonlarına dağıtmıştır. Biz, bu çinilerin peşine düştük ve bina içinde kazıda çini izlerini aradık. Belirli yerlerde çinileri bulduk. Burada çiniler için oluşturulan özel ekiple, çok emek isteyen bir çalışma gerçekleştirdik. İzlerden yola çıkarak 4 tip çini izi ve 37 ayrı desen bulduk. Kazıda çıkan çiniler üzerine müze yapma fikri doğdu. Tüm çinilerin temizlik ve tamirleri yapıldı ve ardından müzede sergilendi. Buraya ait çok güzel bir çini müzesi kurmuş olduk. Osmanlı’nın meşhur kırmızısı çıkmadan önce üretilen mavi-beyaz renklerde, çok güzel ve yalın renkte çiniler yer alıyor. Çini eserlerin Louvre Müzesi gibi birçok ünlü müzeye dağıtılması büyük yankı uyandırdı. Yurt dışında da basın tarafından büyük ilgi gördü. Kazıdan yaklaşık 3 bin parça bulduk. Ekibimizle adeta bir dedektif gibi çalışarak müthiş bir işe imza attık. Desenlerin ortaya çıkarılması gerçekten heyecan vericiydi. Duvarlardan ise farklı dönemlere ait 4-5 katman çıktı. Çinilerin zamanla üzerine farklı duvar resimleri yapılmış” şeklinde konuştu.

Restorasyonun Sonuçları ve Gelecek Planları

Zeyrek Çinili Hamam’ın Müze Müdürü Beril Gür Tanyeli, “Zeyrek Çinili Hamam’ın restorasyon projesinin 3 yıl sürmesi bekleniyordu. Ancak hamamın orijinal işlevine dönmesi ve hamam olarak kullanılabilmesi hedeflenirken, restorasyon aşamasında bu süre 13 yıla uzayarak arkeolojik bir kazıya dönüştü. Çinili Hamam’ın meşhur çinilerinin büyük bir kısmının toprak altında olduğu ortaya çıktı. Bununla birlikte projeye bir müze eklendi ve kazıdaki birçok seçkinin müzede sergilenmesine karar verildi. Şu an hamam, çifte hamam olarak kadınlara ve erkeklere hizmet vermekte ve aynı zamanda müzemiz ziyaretçilerini ağırlamaktadır. Ayrıca çok çeşitli etkinliklere de ev sahipliği yapıyoruz. Kazıda, Bizans dönemine ait bir sarnıç da bulundu ve bu sarnıç günümüzde güncel sanat sergilerine ev sahipliği yapıyor. Yapıda etkinlik bahçemiz ve müze içinde bir hediye dükkanımız da bulunmaktadır. Tüm restorasyon sürecini anlatan hem Türkçe hem de İngilizce basılmış ‘Barbaros’un Çinili Hamamı: Sinan’dan Bir Başyapıt’ adlı kitabımız, müzemizin dükkanında ve online olarak satışa sunulmuştur. Müzede suyun nereden geldiği, su ısıtma sistemleri gibi farklı temalar yer almakta ve ayrıca çocuklar için atölyeler düzenlemekteyiz. Yakında yetişkinler için de çeşitli etkinlikler planlıyoruz” diye belirtti.