Nöbetçi Eczaneler
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, ABD Lideri Donald Trump’ın Ukrayna’nın yeraltı kaynaklarından 500 milyar dolarlık kısmına erişim talebini “devletimizi satmayacağız” diyerek reddetti.
Ukrayna az toprak elementleri bakımından epeyce varlıklı bir ülke, lakin bu kaynakların büyük kısmı Rus güçlerin denetimindeki bölgelerde.
Trump, Ukrayna’nın bu kaynakları maddi ve askeri desteğe karşılık ABD’ye vermesi gerektiğini söylüyor.
Zelenski ise “Bu ciddi bir sohbet değil” diye konuştu ve “Devletimizi satamam” sözlerini kullandı.
Trump’ın teklifi, bu kaynakların ABD açısından ehemmiyetini gözler önüne serdi.
Peki az toprak elementleri ne işe yarıyor ve ABD için ne manaya geliyor?
Nadir toprak elementleri nedir?
“Nadir toprak elementleri”, çağdaş teknoloji ve endüstride yaygın olarak kullanılan ve emsal kimyasal özelliklere sahip 17 elemente verilen isim.
Akıllı telefon, bilgisayar, tıbbi aygıtlar ve gibisi eserlerin üretiminde kritik rol oynayan elementler şunlar:
Skandiyum (Sc), İtriyum (Y), Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropiyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Diprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), Terbiyum (Tb), Lutesyum (Lu).
“Nadir” olmalarının sebebi, saf formlarında epeyce seçkin bulunmaları. Dünyanın farklı yerlerinde bu elementlerin yatakları mevcut.
Ancak ender toprak elementleri genelde Toryum ve Uranyum üzere radyoaktif elementlerle birlikte bulunuyor.
Ayrıştırılmaları için birçok toksik kimyasal kullanılıyor, bu da çıkarma sürecini bazen güç ve kıymetli hale getirebiliyor.
Ukrayna’da hangi ‘nadir toprak elementleri’ var?
Ukrayna, Avrupa Birliği’nin (AB) “kritik hammadde” olarak nitelendirdiği 30 unsurun 21’ini barındırıyor.
Bunlar dünyadaki rezervlerinin yaklaşık yüzde beşine tekabül ediyor.
Bu elementlerin olduğu bölgelerin çoğu Urkayna Kristal Kalkanı’nın güneyinde, çoğunlukla Azak Denizi’nin altında bulunuyor.
Bu bölgelerin birden fazla şu anda Rus işgali altında.
Ancak Kiev, Vinnitsiya ve Jitomir bölgelerinde de gelecek vadeden projeler bulunuyor.
Uzmanlara nazaran bu bölgelerde gelecek vadeden yüzlerce coğrafik nesne tespit edildi. Bunların bir kısmı, geliştirilmeleri ekonomik olarak uygun bulunduğu takdirde element yatakları haline getirilebilir.
Londra Merkezli Benchmark Mineral Intelligence şirketinin Batarya Hammaddeleri Bölüm Başkanı Adam Webb, “Ortaya atılan tahminler tahminden ibaret” diyor ve ekliyor:
“Bu mineral yataklarının ekonomik kaynak haline gelmesi için yapılması gereken daha çok iş var.”
Forbes Ukraine mecmuasına nazaran Ukrayna’nın diğer önemli mineral kaynaklarının yaklaşık yüzde 70’i Donetsk, Dnipropetrovsk ve Luhansk bölgelerinde bulunuyor.
Bu bölgeler de büyük oranda işgal altında.
Ukrayna’da nadir toprak elementleri haricinde Lityum gibi kritik mineraller adı verilen kaynaklar da bulunuyor.
Ukrayna hükümetine göre ülkede 450 bin ton lityum var. Bunlar şu an çıkartılmıyor, ancak çıkartılması planlanıyor.
Rusya’nın en az iki Lityum madenini işgal ettiği biliniyor: bunlardan biri Donetsk bölgesindeki Şevçenkivske’de, diğeriyse Berdyansk bölgesindeki Kruta Balka’da.
Kirovograd bölgesindeki Lityum yataklarıysa hala Ukrayna denetiminde.
Trump neden bu madenleri istiyor?
ABD’nin nadir element ve kritik mineral üretimini kontrol etmek istemesinin ardında bunların küresel tedarikinde başı çeken geliyor.
Geçtiğimiz yıllarda Çin nadir toprak minerallerinin çıkartılması ve işlenmesinde lider haline geldi. Ülke, küresel üretim kapasitesinin %60 ila 70’ini, sürece kapasitesininse yüzde 90’ını elinde tutuyor.
ABD’nin bu hususta Çin’e olan bağımlılığı Trump yönetiminde ulusal güvenlik ve ekonomik endişelere yol açıyor.
Bu elementler, elektrikli araçlardan askeri teçhizata kadar gelişmiş teknolojilerin üretiminde giderek daha da önemli rol oynuyor.
‘Paradoks’
BBC Dünya Servisi Çevre Muhabiri Navin Sing, durumu ‘paradoks’ olarak açıklıyor:
Dışarıdan bakıldığında paradoks üzere duruyor.
Trump fosil yakıt üretimini artırma buyruğu verdi ve yenilenebilir enerjiyi bıraktı.
Ancak tıpkı vakitte pak güce geçiş için kilit ehemmiyete sahip kritik mineralleri mümkün olan her yerden almaya çalışıyor.
Bu mineraller elektronik aygıtlar, askeri ve navigasyon teçhizatı ve en kıymetlisi de yapay zeka data merkezlerinin yapı taşı vazifesini görüyor.
Trump ülkesindeki yapay zeka altyapısının genişletilmesi için büyük bir plan duyurdu.
Bunun gerçekleşmesi için başta bakır, silikon, paladyum ve az toprak elementleri olmak üzere büyük bir kritik mineral kaynağı gerekecek.
Bu kaynaklar çoktan azalmaya başladı bile.
Bu azalma, global pak güç büyümesindeki yavaşlamanın en büyük etkenlerinden biri olarak gösteriliyor.
Uluslararası Yenilenebilir Güç Ajansı’na göre on yıllardır bu elementleri işleme teknolojisini ve uzmanlığını geliştiren Çin, şu anda rafine grafit ve disporsiyum tedarikinin yüzde 100’üne, kobalt tedarikinin yüzde 70’ine ve işlenmiş lityum ve manganez tedarikinin neredeyse yüzde 60’ına sahip.
Çin ayrıyeten çoğunlukla ender toprak elementleri üretiyor ve Afrika, Asya ve Güney Amerika’daki büyük madenler üzerinden dünya çapında kritik öneme sahip metalleri de kontrol ediyor.
ABD Temsilciler Meclisi’nin Silahlı Hizmetler Komitesi, Joe Biden idaresi periyodunda yaptığı bir açıklamada “Çin’in küresel tedarik zinciri üzerinde artan kontrolüne” karşı gelmek için “ABD’nin kendi yenilikçi kritik ve stratejik mineral kaynaklarını muhafaza etmesi gerektiğini” söyledi.
Trump idaresi, Ukrayna ve Grönland üzere alanlarda “yenilikçi yöntemler” kullanarak tedarik zincirini güçlendirmeye çalışıyor olabilir.
İlgili haberler