Nöbetçi Eczaneler
ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth, göreve geldikten sonra yaptığı birinci memleketler arası ziyarette, Ukrayna’nın Rus işgaline karşı savunmasına yönelik finansmanın büyük ölçüde Avrupa ülkeleri tarafından sağlanması gerektiğini söyledi. Peki, bu Avrupa için ne anlama geliyor?
Hegseth, bu açıklamayı Suudi Arabistan’da Rusya ve ABD heyetleri ortasındaki görüşmeler devam ederken yaptı. Bu görüşmeler, Trump’ın Ukrayna’daki savaşı sona erdirme stratejisinin ne olabileceğine dair ipuçları veriyor.
ABD Lider Yardımcısı JD Vance de 14 Şubat Cuma günü Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı konuşmada Avrupa’nın “kendi savunması için büyük bir adım atması gerektiğini” vurguladı.
ABD’nin bu keskin politika değişikliği, Avrupa liderlerini alarma geçirdi ve 17 Şubat’ta Paris’te Rusya-Ukrayna savaşını ve kıtanın güvenliğini konuşmak üzere acil bir toplantı düzenlendi.
Bu, Avrupa’nın güvenliği için ABD’ye ne kadar bağımlı olduğu ve tek başına ayakta kalıp kalamayacağı sorularını da beraberinde getiriyor.
ABD’nin Avrupa ile güç birliği yapmasının sebepleri neydi?
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) 1949 yılında eski Sovyetler Birliği’nin Avrupa’daki genişlemesini engellemek maksadıyla kuruldu.
ABD, ekonomik ve askeri açıdan güçlü bir Avrupa’yı Sovyet yayılmasını önlemede hayati bir unsur olarak gördü ve 2. Dünya Savaşı’nın yıkıcı tesirlerinden sonra Avrupa ülkelerine büyük çaplı yardım sağladı.
Bugün birtakım Doğu Avrupa ülkeleri de dahil olmak üzere, 32 üyeden oluşan NATO’da ülkeler, birine saldırı olması halinde diğerlerinin onu savunması gerektiği konusunda anlaşmış durumda.
Ancak son gelişmeler doğrultusunda 2. Dünya Savaşı sonrası Avrupa için oluşturulan güvenlik mimarisi risk altında. ABD hâlâ NATO’nun bir modülü, fakat Avrupa önderleri, artık ABD’nin yardımına güvenemeyebileceklerinden endişe ediyor.
Avrupa ülkelerinin savunma harcamaları ne kadar?
NATO, üye ülkelerin milli gelirlerinin (GSYİH) en az yüzde 2’sini savunma harcamalarına ayırmasını istiyor.
NATO’nun 2024 tahminlerine göre, Polonya üst üste ikinci yıl en fazla harcama yapan ülke oldu ve GSYİH’sinin yüzde 4,1’ini savunmaya ayırdı.
Estonya yüzde 3,4 ile ikinci sırada yer alırken, ABD yüzde 3,4 ile üçüncü sırada bulunuyor ve son on yıldır bu düzeyde harcama yapıyor.
Birleşik Krallık ise yüzde 2,3 ile dokuzuncu sırada yer alıyor. İngiltere Dışişleri Bakanı David Lammy, ülkesinin yüzde 2,5 savunma harcaması yapmaya “kesinlikle” kararlı olduğunu ve birkaç ay içinde bu gayeye ulaşmak için bir plan açıklayacaklarını belirtti.
Avrupa ve Kanada’daki NATO üyelerinin ortalama harcaması yüzde 2 olarak tahmin ediliyor.
BBC’ye konuşan NATO’nun eski Savunma Yatırımları Genel Sekreter Yardımcısı Camille Grand, ABD’nin Avrupa’dan daha fazla yatırım talep etmesini sürpriz olarak görmüyor:
“Avrupalılar on yıllardır yetersiz harcama yapıyor ve artık bunun bedelini ödüyorlar. ABD’nin talebi çok yasal: Neden varlıklı ülkeler daha fazla harcama yapmıyor?”
‘Avrupa Ordusu’ kurulabilir mi?
ABD’nin yardımları çekme ihtimaline karşılık Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, bir “Avrupa Ordusu” kurulması çağrısında bulundu.
Zelenskiy, 15 Şubat’ta yaptığı açıklamada, “Gerçekçi olalım. Artık Amerika’nın, Avrupa’yı tehdit eden bir bahiste hayır deme ihtimalini göz gerisi edemeyiz” dedi ve şöyle devam etti:
“Çok sayıda lakin çok sayıda önder Avrupa’nın kendi askeri gücüne, bir Avrupa ordusuna ihtiyacı olduğuna dair konuştu.”
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron uzun süredir Avrupa’nın ABD’ye bağımlılığını azaltmak için kendi askeri gücünü oluşturmasını destekliyor. Ancak bu fikir, AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Şefi Kaja Kallas tarafından hızla reddedildi.
Kent Üniversitesi’nden Memleketler arası İlgiler Profesörü Richard Whitman, BBC’ye yaptığı değerlendirmede Avrupa’daki NATO ülkelerinin Rusya üzere bir güce karşı savunma oluşturmaya yetecek kadar varlıklı olduğunu fakat asıl sorunun örgütlenme olduğunu söylüyor:
“Avrupa’nın en büyük sorunu, tüm bu askeri unsurları nasıl bir araya getireceği ve birbirleriyle nasıl senkronize edeceği. Örneğin, uydu sistemleri gibi ileri teknolojileri nasıl bağlayacakları büyük bir soru işareti.”
Surrey Üniversitesi Avrupa ve İngiltere Merkezi’nin Kurucu Direktörü Prof. Amelia Hadfield’a nazaran, ‘Avrupa Ordusu’nun Rusya üzere bir güce karşı kendini savunabilmesi “tamamen ihtimal dışı”.
Farklı orduların birbirleriyle çalışma hünerlerine atıfta bulunan Hadfield, “Avrupa’nın, özellikle NATO’nun, birlikte çalışabilme yeteneği oldukça yüksek” diyor.
“Ancak siz onlardan üç yıl kenarda kaldıktan sonra sıcak bir krize dalmalarını, hazır olmalarını ve donanımda, personelde ve birlikte çalışabilirlik konularında bir eksiklik olmadan etkili bir barış gücü oluşturabileceklerinden emin olmalarını istiyorsunuz.”
NATO’nun kuruluşundan bu yana, askeri operasyonları Avrupa Müttefik Yüksek Komutanı (SACEUR) tarafından yönetildi ve koordine edildi. Bu göreve her zaman ABD’li bir subay atandı. Bu da onlara savaş vakti operasyonlarında geniş tecrübe kazandırdı.
Avrupalı generallerin bu düzeyde bir uzmanlığa sahip olmadığını belirten Prof. Whitman, bu eksikliğin “Avrupa Ordusu” için büyük bir dezavantaj olacağını vurguluyor.
Ayrıca ABD’nin ayrılmasıyla doğacak siyasi boşluk da önemli bir mesele.
Prof. Whitman, “ABD sadece askeri güvence sağlamıyor, aynı zamanda askeri harekâtlara siyasi bir otorite de kazandırıyor. Avrupa’da direkt ya da kolektif olarak böylesi bir karar alma yapısı yok” diyor.
Bu, Avrupa’nın savunma stratejisinin liderliğini kimin üstleneceği konusunda bir güç mücadelesine yol açabilir.
Prof. Hadfield’a nazaran, Avrupa’daki en büyük güvenlik ve savunma ortakları olan Fransa ve İngiltere liderlik için en güçlü adaylar olabilir.
Ancak harcamaların nasıl bölüşüleceği ve en büyük yükü kimin taşıyacağı üzere soruların da yanıtlanması gerekiyor.
Diğer bir kritik sorun ise “zaman”.
Prof. Whitman, “Uyduları ne kadar hızlı inşa edip fırlatabilirsiniz?” diye soruyor.
“Bu günler, haftalar ya da aylar değil; yıllar alır.”
Bu da ‘Avrupa Ordusu’nun Ukrayna’daki mevcut kriz için ne kadar faydalı olabileceği sorusunu gündeme getiriyor.
BBC’ye konuşan Camille Grand, “Bu fikre ikna olmuş değilim.” diyor.
Avrupa’nın en büyük zorluklarının “büyüklük ve hazırlık” olacağını belirten Grand’e nazaran sırf asker sayısı değil, savaş için ne kadar hazır olunacağı da değerli.
Grand ayrıyeten havadan havaya yakıt ikmali, insansız hava araçları ve uzun menzilli füzeler üzere ileri teknolojilerin de zorluklar ortasında yer alacağını söylüyor.
Harvard’daki Belfer Bilim ve Uluslararası İlişkiler Merkezi’nde yayımlanan bir makalede Grand ve meslektaşlarının bulguları şöyle:
“Transatlantik ortaklığın ayrılmaz bir parçası olan güçlü bir Avrupa savunma kabiliyeti bir gecede inşa edilmeyecektir. Yıllar sürecek sürekli bir çaba ve bağlılık gerektirecektir.
“Avrupa’nın özgürlüğünü ve küresel konumunu güvence altına almak ve küresel belirsizlik çağında Amerikan liderliğini sürdürmek için hem Avrupa hem de Amerika zor değişiklikler yapmalı.”
Avrupa’nın geleceği için ne manaya geliyor?
Avrupa’nın askeri kapasitesindeki boşluklar nedeniyle birçokları ABD’nin güvenlik dayanağını çekme tehdidinden telaş ediyor.
Prof. Whitman, “Avrupa’nın ABD olmadan askeri olarak güvende olmasını hayal etmek zor” diyor.
Eski NATO yöneticisi Grand, Avrupalı ülkelerinin, sürdürülebilir ve kolektif bir ordu oluşturabilmek için harcamalarını önemli biçimde artırmaya devam etmek zorunda kalacağını söylüyor.
Bazıları ise Rusya’nın ABD’nin ilgisini öbür istikamete kaydırmasını test edip etmeyeceğinden telaşlı.
Prof Hadfield, “İnsanların Ukrayna’nın parçalanacağı ve bizim onu yeniden inşa etmek zorunda kalacağımız fikrine alıştıklarını söylemek üzücü ama [Rusya’nın] İsveç, Polonya ve hatta İngiltere’yi vuracağı fikrine alışamadılar ve bu tamamen başka seviye bir çatışma” diyor ve ekliyor:
“NATO, kurucu üyesi olmadan kim olduğunu çok hızlı bir şekilde belirlemek zorunda kalacak.”